 | ||
 |
||
|
||
|
|
||
|
|
||
|
|
||
 |
||
Geschiedenis: Koninginnedag
1980 - heden
Sinds het begin van de jaren '80 wordt Koninginnedag in de Reguliersdwarsstraat gevierd met een straatfeest, dat sindsdien één van de absolute hoogtepunten van het jaar geworden is. Met ingang van 2014 is Koninginnedag omgedoopt tot Koningsdag.
> Zie ook het Actuele programma
bijgewerkt: 04-04-2024
Oorsprong
Koninginnedag, dat sinds 1949 op 30 april gevierd werd, is in Amsterdam van oudsher een echt volksfeest. Het wordt gevierd met een uitgebreide vrijmarkt, buitentaps bij vele café's en talloze particulieren die hapjes en drankjes verkopen, op allerhande manieren muziek maken of anderszins op straat optreden.
De Amsterdamse koninginnedagviering is echter niet alleen als volks straatfeest vergelijkbaar met de carnavalsvieringen in het zuiden des lands, het was in Amsterdam ook de enige dag dat de politieverordening die vermommingen op de openbare weg verbiedt tijdelijk werd opgeheven.
Roze en Oranje
Onbedoeld werd Koninginnedag daardoor ook de feestdag bij uitstek waarop hoofdstedelijke homo's en travestieten zich extravagant konden uitleven. Zo mochten ook alleen op Koninginnedag mannen met mannen en vrouwen met vrouwen dansen, iets waar vooral café 't Mandje op de Zeedijk beroemd om is geworden.
Ook de vele andere homocafe's in de stad werden vaak uitbundig voorzien van rood-wit-blauwe vlaggen en versieringen (de kleur oranje kwam pas na het EK-voetbal van 1988 in zwang), al of niet bekroond met een portret van de koningin - uitingen van een op het eerste gezicht merkwaardige oranjeliefde van de Amsterdamse homogemeenschap.
De oude April voorafgaand aan een Koninginnedagfeest
met een hydraulisch podium, jaartal onbekend
(foto: www.april-exit.com)
Jaren '80
Nadat Frans Monsma en Guus Silverentand rond 1980 in coffeeshop Downtown en café April steeds grotere feesten begonnen te organiseren, werd uiteraard ook Koninginnedag groots gevierd en beide zaken van de nodige toepasselijke creatieve versieringen voorzien.
Er was in deze beginjaren waarschijnlijk nog geen muziek of DJ-optreden in de straat, maar dat zal niet hebben verhinderd dat er dermate veel bezoekers op het Koninginnedagfeest af kwamen dat het ook buiten de zaak vol stond. Er zijn uit deze tijd helaas (nog) geen foto's beschikbaar.
Vanwege het internationale publiek werd Koninginnedag in de Reguliersdwarsstraat al gauw Queen's Day genoemd, wat des te toepasselijker was aangezien queen ook het Engelse woord voor 'nicht' is.
DJ RW op een hoogwerker tegenover de April, begin jaren '90
(collectie Ronald de Wit - klik ter vergroting)
Jaren '90
In de jaren '90 groeide het straatfeest ter gelegenheid van Koninginnedag steeds verder uit. Vanuit Kooistra's zaken April en Exit lieten pachter Ernst Verhoeven en zijn compagnon Jan Veenendaal het straatfeest organiseren door Ronald de Wit, die daarbij zelf ook onder de naam DJ RW optrad:
De viering van Koninginnedag, vermoedelijk in 1998,
met een versierd café April van buiten...
...en van binnen, waar DJ RW vanaf de bovenverdieping draaide
(collectie Ronald de Wit - klik ter vergroting)
In 1995 was tegenover de April een versierd podium gebouwd en was dit gedeelte van de straat versierd met slingers van roze vaantjes. Tegenover de Havana bevond zich eveneens een podium van waarop DJ's optraden, zoals te zien is in deze oudst bekende video van Koninginnedag in de Reguliersdwarsstraat:
In andere jaren traden de DJ's tijdens Koninginnedag op vanaf een hydraulische hoogwerker, die hen tot hoog boven de mensen in de straat verhief. Vanaf dit platform werden dan bijvoorbeeld ook honderden oranje strandballen, opblaasbare bloemen of andere dingen in het publiek geworpen.
Koninginnedagfeest gezien vanuit de April, jaren '90
(collectie Ronald de Wit - klik ter vergroting)
Samen met de resident-DJ's van de April en de Exit, alsmede met bijvoorbeeld DJ Raul van de Havana en DJ Stephen van de iT draaide DJ RW tijdens Koninginnedag vanuit de April, aanvankelijk vanaf de begane grond, later vanuit een raam op de eerste verdieping boven het café:
DJ RW draaiend boven de April in 1998?
(collectie Ronald de Wit - klik ter vergroting)
In de jaren '90 trokken deze straatfeesten met Koninginnedag naar schatting zo'n 5000 bezoekers. Een vergelijkbaar straatfeest werd sinds 1996 in het eerste weekend van augustus gehouden, ter gelegenheid van de nieuwe Amsterdam Gay Pride.
Koninginnedag 1999 gezien vanuit de April
(collectie Ronald de Wit - klik ter vergroting)
Verschuiving
Na de opening van de Soho in 1999 en de sluiting van de Havana in 2002 verschoof het zwaartepunt van het straatfeest zich richting het centrale deel van de straat. Daar is het een stuk breder dan bij de Havana, waardoor het koninginnedagfeest nog grootser opgezet kon worden.
Tijdens het eerste decennium van het nieuwe millennium vond zodoende tussen de April en de in 2002 nieuw geopende bar ARC een massaal bezochte streetparty plaats, waarbij bekende drag queens en populaire DJ's als Max Morel, YoAv Arnon en Erick E optraden.
Voor dit feest werd door middel van podia voor DJ's en dansers en stellages met grote geluidsboxen een ware openluchtdisco gecreëerd en was er drank verkrijgbaar bij de buitentaps die bij de grote gaycafés en enkele restaurants stonden opgesteld:
(video: Bar ARC)
Streetparty in de westelijke Reguliersdwarsstraat in 2008
Koninginnenacht
Aanvankelijk werd Koninginnedag alleen op 30 april zelf gevierd. In navolging van de Koninginnenach in Den Haag werd het echter ook in Amsterdam gebruikelijk om al feesten te organiseren op de voorafgaande avond, die hier de Koninginnenacht is gaan heten. Sindsdien duurt de Koninginnedagviering een avond en een dag.
De versieringen en de shows van het straatfeest bij de grote homozaken werden met de jaren groter en spectaculairder. Hoogtepunt was de editie van 2009, toen de DJ's temidden van laserlichten optraden vanaf een heus roze kasteel, dat was opgebouwd naar een idee van de toenmalige Kooistrapachter en diens compagnon:
Koninginnedag 2009 bij de grote homozaken
met het roze kasteel overdag...
...en 's avonds een uitbundige laserhow
Oranje Catwalk
Op de avond voor Koninginnedag 2009 vond in de Reguliersdwarsstraat ook een Oranje Catwalk plaats om aandacht te vragen voor tolerantie jegens homo's. Het voorgaande jaar vond deze catwalk nog plaats op het Thorbeckeplein, maar daar werd toen één van de modellen door homofobe omstanders gemolesteerd. De catwalk in de Reguliersdwarsstraat verliep probleemloos:
Oranje Catwalk in 2009
Het einde van de Kooistrazaken
Het feest in het westelijke deel van de straat werd in 2007 en 2008 namens Reguliers BV (als exploitant van April, Exit, Soho en ARC) georganiseerd door Blixxem Event Support uit Den Bosch. Op 30 april 2010 werd voor het laatst een Koninginnedagviering vanuit de Kooistrazaken georganiseerd - later dat jaar zou het hele imperium tesamen met de horecamagnaat zelf ten onder gaan.
Met Koninginnedag 2011 was alleen de Soho weer heropend, maar kon in samenwerking met Heineken en ondersteuning van de gemeente Amsterdam toch een straatfeest van groot formaat neergezet worden. Het werd namens de deelnemende ondernemers georganiseerd door WithOut BV uit Enschede:
Koninginnedag 2011 in de Reguliersdwarsstraat
(klik ter vergroting)
Hell's Kitchen
In het oostelijke deel van de Reguliersdwarsstraat had hiphopcafé De Duivel op 30 april 1994 voor het eerst de Hell's Kitchen Blockparty georganiseerd - op een groot braakliggend terrein achter het café dat toegankelijk was via de Sint-Pieterssteeg. De vervallen gebouwen rondom vormden een toepasselijk decor voor een hiphopfeest en graffiti-artiesten konden zich uitleven op de met prikkeldraad afgezette muren.
Blockparty op het braakliggende terrein achter De Duivel (1994)
(foto: privé-archief De Duivel - klik ter vergroting)
Bij de eerste party traden de DJ's Knowhow, Mental Kees a.k.a. Kees de Koning, Mc Too Tall en DJ SkateMaster Tate uit Los Angeles op. Het aantal bezoekers verdubbelde van ongeveer 1000 in 1994 tot zo'n 2000 bij de vierde editie in 1997. Daarna werd op deze plek bioscoop Pathé De Munt gebouwd. Vanwege het grote succes tourde de Hell's Kitchen Blockparty in 1998 en 1999 langs alle grote steden in Nederland.
DJ Edzon draait vanuit de erker boven De Duivel
tijdens Koninginnedag op 30 april 1998
(foto: Facebook)
Devil's Pie
In plaats van de Hell's Kitchen achter café De Duivel, kwam er voortaan op Koninginnedag vóór de zaak een straatfeest onder de naam Devil's Pie Blockparty. Aanvankelijk draaiden bekende DJ's uit de hiphopwereld vanuit de erker boven het café, later kwam er ook een podium aan de overkant van de straat, naast coffeeshop Free-I.
In 2009 werd dit hiphopfeest bij café De Duivel voor het eerst ook op de voorafgaande KoninginneNacht georganiseerd. Daarvoor werd een brugpodium over dit deel van de straat gebouwd, de Queen's Bridge, vanwaarop de diverse DJ's optraden:
De Queen's Bridge bij café De Duivel in 2009
(klik ter vergroting)
Jantjes Verjaardag
Helemaal aan het uiterste oostelijke eind van de Reguliersdwarsstraat bevindt zich sinds 2001 heterodiscotheek Jantjes Verjaardag. Ook deze zaak begon vanaf 2009 tijdens Koninginnedag een straatfeest te organiseren: het derde in de Reguliersdwarsstraat.
Aanvankelijk waren het nog niet veel meer dan ballonversieringen en enkele biertaps buiten op straat, maar er kwam ook een DJ-stand bij die elk jaar groter werd. In 2011 was ook hier een brugpodium over de straat heen gebouwd, waarop Nederlandse DJ's en artiesten optraden:
Brugpodium bij Jantjes Verjaardag, Koninginnenacht 2011
(klik ter vergroting)
Nog meer straatfeesten
In 2010 vond op Koninginnedag zelfs nog een vierde straatfeest in de Reguliersdwarsstraat plaats, namelijk de Carnivale Queensday Special, die dat jaar werd georganiseerd door BLOC, Ocho, The Garlic Queen en Code 21. Hiervoor werd aan het begin van de straat, aan de kant van het Koningsplein, een brugpodium gebouwd waarop DJ's draaiden.
Café BLOC organiseerde ook in 2011 weer een eigen straatfeestje, ditmaal samen met RUMOUR HAS IT en voornamelijk op een lesbisch publiek gericht, onder de naam "Queens of the Scene". Net als de straatfeesten bij De Duivel en bij Jantjes Verjaardag, kreeg ook dit feest bij BLOC in 2012 geen vervolg als gevolg van het strengere veiligheidsbeleid.
Het lesbische straatfeest bij BLOC in 2011
Beperkingen
De Koninginnedagviering in Amsterdam wordt niet alleen door Amsterdammers bezocht, maar in toenemende mate ook door mensen van buiten de stad. Omdat deze toestroom langzaam maar zeker onbeheersbaar begon te worden, besloot de gemeente de festiviteiten te beperken. In 2012 werden daarom de grootste commerciële feesten naar buiten het centrum verplaatst en werden in de binnenstad alleen nog kleinschaliger straatfeesten toegestaan.
Door de steeds strengere veiligheidseisen vanuit de gemeente was het in 2012 voor de grote homozaken in de Reguliersdwarsstraat financieel niet meer haalbaar om een groot evenement met podium, artiesten en muziekinstallaties neer te zetten. Daardoor bleef het bij ballonnen en speakers met doorgezette muziek. In de oostkant van de straat waren om veiligheidsredenen helemaal geen evenementen en buitentaps toegestaan.
Koningsdag
Op 30 april 2013 was het een hele bijzondere Koninginnedag, want in Amsterdam deed koningin Beatrix na 33 jaar afstand van de troon. Aansluitend werd haar oudste zoon Willem-Alexander als de nieuwe koning ingehuldigd. In de Reguliersdwarsstraat waren weer als vanouds drie straatfeesten die vanwege de troonswisseling bij uitzondering tot 22.00 uur mochten doorgaan.
Het jaar daarop keerde de situatie min of meer weer terug naar het nieuwe regime zoals dat in 2012 was ingesteld: de muziek en optredens buiten moeten op Koningsdag al om 20.00 uur stoppen, maar in het oostelijke deel van de Reguliersdwarsstraat waren er wel weer de straatfeesten bij café De Duivel en Jantjes Verjaardag.
Hell's Kitchen bij café De Duivel tijdens Koninginnenacht 2013
(klik ter vergroting)
Optreden van Lange Frans tijdens Koninginnenacht 2013
(klik ter vergroting)
Veranderingen
Koningsdag 2016 was de koudste sinds Koninginnedag 1985 en de straatfeesten in de Reguliersdwarsstraat waren dan ook aanmerkelijk minder druk dan in eerdere jaren. Terugblikkend valt op dat sinds 2010 het straatfeest bij de homozaken in het westelijke deel van de straat steeds kleiner geworden is, terwijl het heterofeest bij Jantjes Verjaardag een steeds grotere opzet kreeg.
Straatfeest bij Jantjes Verjaardag, Koningsdag 2016
(klik ter vergroting)
Coronapandemie
In maart 2020 werd ook Nederland getroffen door de coronapandemie, waarna per 15 maart alle horeca op last van de regering gesloten werd en uiteindelijk ook de viering van Koningsdag volledig werd afgelast - waarschijnlijk voor het eerst sinds 1949, toen Koninginnedag op 30 april gevierd ging worden.
Ook in 2021 was de horeca op grond van de coronamaatregelen nog gesloten, maar was afhalen van eten en drinken wel toegestaan. Op Koningsdag werd toen de Rainbow Bar Walk georganiseerd: een take-away kroegentocht langs 10 Amsterdamse homocafés, met mooie prijzen voor wie de meeste zaken langs was geweest.
Door het zonnige weer werd het rond de homozaken in het westelijke deel van de Reguliersdwarsstraat echter weer dermate druk dat het verplichte 1,5 meter afstand houden niet mogelijk was, wat ook het afstempelen van de stempelkaart van de kroegentocht danig bemoeilijkte.
Koningsdag 2021 in het westelijke deel van de straat
(klik ter vergroting)
Heropleving
Op 27 april 2022 kon Koningsdag voor het eerst weer onbelemmerd gevierd worden, alleen waren er in de Reguliersdwarsstraat nog geen grote straatfeesten. Wel waren er bij diverse zaken buitentaps en DJ's bij het Exit Café en de nieuwe bar Bacán. Rond 17.00 uur was het dermate druk geworden dat de politie opriep om niet meer naar het westelijke deel van de Reguliersdwarsstraat te komen.
Koningsdag 2023 was erg koud, maar de straatfeesten werden desondanks weer massaal bezocht. In het westelijke deel van de straat was er geen groot podium, maar stonden er DJ's bij The Duke of Tokyo en het nieuwe lesbische café B'Femme. Ook in het andere stuk van de straat was er in plaats van het grote feest vanuit Jantjes Verjaardag alleen een kleinschalig straatfeestje georganiseerd door de Reality Bar.
Links
- Info vanuit de gemeente: www.amsterdam.nl/koningsdag
- Gay parties: www.queensdayamsterdam.eu
- Feesten elders in de stad: www.amsterdamkoningsdag.nl
- Wikipedia: Koninginnedag
- Café De Duivel: Hell's Kitchen Productions

