 | ||
 |
||
|
||
|
|
||
|
|
||
|
|
||
 |
||
Gloriejaren '80
1980 - 1986
In 1980 begonnen de gloriejaren van de Reguliersdwarsstraat, waarbij homo's en hetero's voor het eerst openlijk samen feestvierden.
Downtown April Heterokant
Feest Emancipatie Aids
Intermezzo Links & Literatuur
Feest Emancipatie Aids
Intermezzo Links & Literatuur
bijgewerkt: 31-03-2024
Als het gaat over de gloriejaren van de Reguliersdwarsstraat zullen de meeste mensen tegenwoordig terugdenken aan de eerste helft van de jaren '90, toen Danscafé Havana de toon aangaf. De wat ouderen zullen zich echter ook nog de gouden jaren van de eerste helft van de jaren '80 herinneren, waarmee het in het Reguliersdwarsstraat allemaal begon.
Downtown
Over het algemeen wordt gedacht dat alles begon met de opening van het beroemde Café April in 1981, menigeen denkt zelfs dat dat het eerste homocafé van Amsterdam was. Niets is echter minder waar, wat overigens niets afdoet aan datgene wat April wel heel bijzonder maakte. Maar daarover later meer!
Wat nagenoeg geheel in vergetelheid is geraakt, is dat het grote uitgaansgebeuren van de Reguliersdwarsstraat al eind 1979 in Coffeeshop Downtown begon. Om precies te zijn toen Frans Monsma en zijn compagnon Guus Silverentand deze kleine zaak overnamen en daarmee meteen groots uitpakten.
Feest bij de presentatie van het tweede nummer
van Downtown Magazine, mei 1980
> Zie voor meer foto's: People @ Coffeeshop Downtown
Downtown Magazine
Om te beginnen had Guus het plan om een hele keten van zulke coffeeshops op te zetten. Als eerste werd toen in januari 1980 een Coffeeshop Downtown in Maastricht geopend. Om dat te vieren werd onder meer het Downtown Magazine uitgebracht - een fraai vormgegeven blad, dat door Gerritjan Deunk als eenmalig voor deze gelegenheid bedacht was, maar razendsnel tot een spraakmakend tijdschrift zou uitgroeien. Hoewel Coffeeshop Downtown in Maastricht al gauw weer gesloten werd, bracht het Downtown Magazine wel wat van de zuidelijke flair naar Amsterdam.
Downtown Magazine nrs. 2-8
(ontwerp: Gerritjan Deunk)
Flora Palace
Vanuit Downtown werden nog meer bruggen geslagen - bijvoorbeeld naar discotheek Flora Palace, die in september 1980 werd geopend in het voormalige Flora Theater aan de Amstelstraat nr. 24. Dat theater was omgebouwd tot een voor die tijd enorme en hypermoderne discotheek en was daarmee tevens de eerste disco die in een voormalig theater gevestigd werd. Een voorbeeld dat elders in de stad gevolgd zou gaan worden door Odeon, RoXY en Escape.
Tussen de eigenaar van Flora Palace, Jan Willem Vancruysen (kortweg JWV), en Frans Monsma als eigenaar van Downtown kwam al meteen een goede samenwerking tot stand. Dit resulteerde in talrijke gezamelijk georganiseerde feesten, die in Downtown, en later ook in de April, in de Reguliersdwarsstraat begonnen en vervolgens in Flora Palace in de Amstelstraat eindigden. Dit succesvolle concept zou in de jaren '90 worden voortgezet, toen door Frans Monsma met zijn Havana en Manfred Langer met zijn iT, als zijnde de opvolger van Flora Palace.
Aardig detail is dat er aan het begin van de 20e eeuw ook al een connectie tussen de Reguliersdwarsstraat en het Flora Theater was: dat laatste was toen namelijk eigendom van Franz Anton Nöggerath sr, die het pand op nummer 117-119 in gebruik had voor zijn bioscoop aan de Reguliersbreestraat.
Oud-en-nieuwfeest 1981-'82 in Flora Palace
met o.a. Frans Monsma en Jan Willem Vancruysen
(uit: Première, maandelijks familie-film-magazine)
Klik erop voor een vergroting!
> Zie voor meer foto's: Impressies uit de jaren '80
Feesten
Het eerste grote gezamelijke feest vond plaats op 11 december 1980 onder de naam "Downtown at Flora Palace". Het werd aangekondigd als "the event of the year" met "show, dance, film, video performance". De toegangsprijs bedroeg 10,- gulden, waarbij inbegrepen het dubbeldikke decembernummer van Downtown Magazine.
Flyer voor het feest in Flora Palace
Klik erop voor een vergroting!
(ontwerp: Gerritjan Deunk)
Een volgende feest was met Koninginnedag 1981, toen Coffeeshop Downtown helemaal werd volgehangen met portretten van koningin Beatrix en ter afsluiting een groot Koninginnefeest plaatsvond in Flora Palace.
Op maandag 11 mei 1981 vond vanuit Downtown in Flora Palace een groot Western feest plaats onder de naam "Come To Flora Country". Dit werd georganiseerd samen met de leerbar Argos. Opvallend hierbij waren de prijzen die gewonnen konden worden: als 3e prijs een door RoB op maat gemaakt leren jack, als 2e prijs een weekend Berlijn en als 1e prijs een week naar New York voor twee personen!
Poster voor Come To Flora Country op 11 mei 1981
(collectie IHLIA-Homodok)
Discotheken
Op reguliere basis vond in Flora Palace bovendien elke maandagavond(!) een Gay Night plaats, toendertijd bekend van de vele aangeplakte posters met daarop een gespierd mannelijk bovenlichaam en de tekst Hey, are you gay? See you monday!
Naast Flora Palace kon men, om na sluitingstijd van de café's te gaan dansen, in de beginjaren '80 ook nog naar het aloude DOK aan het Singel of naar De Viking in de Reguliersdwarsstraat zelf - elk met hun eigen sfeer en publiek.
Plannen
Met al deze feesten zat de vaart er goed in, maar vanuit Coffeeshop Downtown waren er nog veel meer plannen. Zo kwam Guus Silverentand met het idee om homo's 24 uur per dag onder te brengen: overdag konden ze al in Downtown terecht, dus moest er nog een café komen voor 's avonds laat, een disco voor 's nachts en iets om te overnachten.
De disco zou de pas in 1988 geopende April's Exit worden en voor het overnachten begonnen Frans en Guus in 1982/83 bed & breakfast The Witz aan de Nicolaas Witsenkade. Als eerste wilde Frans Monsma namelijk het café - dat werd de April.
April
Op 4 juni 1981 was het zo ver en kreeg Coffeeshop Downtown er een grotere broer bij: op die datum openden Frans Monsma en Guus Silverentand hun gaycafé April. Ook dit werd, uiteraard, een openlijke homozaak, niet de eerste, want dat was Downtown al in 1970, maar wel het eerste openbare homocafé met avondvergunning, dus dat alcohol mocht schenken en tot 01.00 uur open mocht zijn.
Voor de feesten die Frans en Guus al vanuit Downtown organiseerden, werd nu de April de nieuwe thuisbasis, en werd alles nog grootser. Daaraan droeg ook het nieuwe interieur bij, dat niet alleen voor die tijd ongekend modern was, maar ook regelmatig spectaculair werd gedecoreerd:
De April versierd met narcissen (1982)
(foto: collectie Frans Monsma)
Amsterdam was al sinds eind jaren '50 de meest homovriendelijke stad van Europa en trok alszodanig ook de nodige homotoeristen. Met de nieuwe openheid en de grootse feesten in de Reguliersdwarsstraat kwamen deze in nog grotere getale, met name uit Amerika. Als centrum daarvan werd de April in een mum van tijd wereldberoemd. Zelfs werden er in die jaren vanuit London en Duitsland speciale chartervluchten naar Amsterdam georganiseerd!
MacDonald
De vernieuwing die de April bracht stond echter niet op zichzelf. Een wat meer symbolische wisseling van de wacht vond ongeveer tezelfdertijd aan het begin van de Reguliersdwarsstraat plaats, op nummer 11 om precies te zijn.
Daar werd toen namelijk de MacDonald, het eerste homocafé van de straat, overgenomen door Lou Charité - hij was de grote man van het verleden, die al in 1955 het DOK (De Odeon Kelder om de hoek aan het Singel nr. 460) tot de toendertijd eerste en grootste homodiscotheek van Europa had gemaakt.
Traffic
De MacDonald werd echter geen succes meer en Lou verkocht de zaak toen in 1982 aan Manfred Langer - hij zou een man de toekomst worden, beroemd als hij werd met zijn in 1989 geopende homodiscotheek iT aan de Amstelstraat.
Manfred Langer bouwde de MacDonald om tot de Traffic, maar pas nadat hij deze zaak had overgedragen aan zijn vriend Dirk Dol werd het een succes.
Doorkijkje langs de April in 1983
(Foto: David Jarrett)
klik erop voor een vergroting
> Meer foto's van Amsterdam gay businesses 1983-2010
Doorbraak
Met de opening van de April op nummer 37 kwam de homohoreca steeds meer richting het midden van het westelijke deel van de Reguliersdwarsstraat te liggen.
Na het begin met de Mac Donald, gevolgd door de Traffic op nummer 11, homodisco De Viking op nummer 17-19 en nog altijd Downtown op nummer 31, was een zeer gevarieerd rijtje populaire homo-uitgaansgelegenheden ontstaan.
Hiermee was de Reguliersdwarsstraat begin jaren '80 een homostraat geworden, die te vergelijken was met Castro Street in San Franscisco, Christopher Street in New York en Old Compton Street in London.
De homohorecazaken begin jaren '80:
|
11: Traffic 17: De Viking |
31: Downtown 37: Café April |
105: Papillon 10: Favourite Taverne 6: 't Pandje |
Oostkant
In het oostelijke deel van de straat, en in de Korte Reguliersdwarsstraat als het verlengde daarvan, werden enkele van de vele kroegen aldaar in de jaren '80 ook homozaken of kregen tenminste de nodige homotoeloop.
Dat was bijvoorbeeld het geval bij Papillon op nummer 105 en bij 't Pandje op nummer 6 en de Favourite Tavern op nummer 10 van de Korte Reguliersdwarsstraat.
Hadden de homozaken in het westelijke deel van de straat een keurig, alternatief of trendy karakter, aan de oostkant waren het meer volkse café's, die aansloten bij de sfeer van de vele kroegen langs de Amstel en rondom het Rembrandtplein.
Advertentie van de Favourite Tavern uit 1984
(uit de gids "Amsterdam in je kontzak")
Heterokant
Zowel in het westelijke als in het oostelijke deel van de Reguliersdwarsstraat zaten in de jaren '80 alle homozaken aan de noordkant van de straat. Vrijwel tegelijk met de doorbraak van Downtown en April openden aan de overkant van de straat vergelijkbare zaken, maar dan gericht op een trendy heteropubliek. Een uitzondering was café Man's Ruin, dat aan de 'homokant' van de straat zat:
De gewone horecazaken begin jaren '80:
|
30: Dynasty 36: Richter |
38: Rose's Cantina 40: Oblomow |
41: Man's Ruin 42: l'Entrée |
Restaurants
De bloei van de heterokant begon in juli 1980 met de opening van Rose's Cantina op nummer 38: één van de eerste Mexicaanse restaurants in Nederland. Kort daarna volgde op nummer 30 het Aziatisch restaurant Dynasty, dat vooral ook bij veel homo's populair werd. Deze twee zaken waren de eersten van een hele reeks buitenlandse restaurants die nog zouden volgen in de Reguliersdwarsstraat:
Advertentie voor diverse zaken in de westelijke
Reguliersdwarsstraat (ca. 1985)
(ontwerp: Gerritjan Deunk)
Oblomow
Op 1 mei 1981 werd naast Rose's Cantina, op nummer 40, het luxe eetcafé Oblomow geopend. Net als de April, die een paar maanden later werd geopend, was ook Oblomow één van de eerste zaken die niet meer ingericht was als een traditioneel, donker bruin café, maar juist heel licht en modern. Dit soort nieuwe en daardoor meteen hippe zaken werden dan ook witte café's genoemd:
Interieur van Oblomow (1982)
(foto: Missets Horeca)
Zoals de April als homozaak heterovriendelijk was, zo was Oblomow als heterozaak homovriendelijk. Voor het publiek dat op zulke zaken afkwam speelden zulke etiketten ook nauwelijks een rol en zo stond bij goed weer de straat voor beide zaken steeds bomvol. Guus Silverentand merkte hier in Missets Horeca van december 1982 over op:
"Beide zaken (April en Oblomow) sloegen enorm aan. Binnen drie maanden tijd was het totale straatbeeld veranderd. Het was mooi weer, de mensen bleven veel buiten, liepen van het ene café naar het andere, zonder er op te letten wat er nu precies voor publiek kwam. Men voelde zich lekker op zijn gemak. Dat was ook onze opzet, maar het prettige was dat het ook lukte, wat altijd afwachten blijft."
Richter
Oblomow was opgezet door twee psychotherapeuten, Rob Leistikow en Tjalle Kymmell, die op 31 januari 1982 aan de andere kant van Rose's Cantina, op nummer 36, sociëteit 36 op de schaal van Richter openden.
Voor het runnen van Richter werd Gert-Jan Dröge als manager aangesteld en hij wist er "in no time the hottest place in town" van te maken. De door hem zondags georganiseerde talkshow onder leiding van Jan Lenferink werd in 1983 onder de titel RUR (Rechtstreeks uit Richter) zelfs de eerste late night talk show op de Nederlandse televisie.
Aanvankelijk was Richter een club alleen voor leden, maar al vrij gauw werden ook andere bezoekers binnengelaten. Wat daarbij niet veranderde was de grote variëteit van mensen.
In de Richter kwam werkelijk van alles en nog wat: jong en oud, hetero en homo, bekende en onbekende Nederlanders, knoeiers en kunstenaars, braverikken en criminelen. Richter was tegelijk de "huiskamer van Amsterdam" en de "coketent van Nederland".
l'Entrée
Weer ongeveer een jaar later werd tenslotte op nummer 42 ook nog de chique Salon Bar l'Entrée geopend. Met een sterrenkok en een prachtig interieur kreeg de Reguliersdwarsstraat er hiermee nóg een uitgaansgelegenheid op hoog niveau bij:
Het interieur van Salon Bar L'Entrée
(foto: www.channels.nl)
Bruisend
Binnen twee jaar was de Reguliersdwarsstraat van een weinig aantrekkelijk achterafstraatje de meest bruisende en uitdagende uitgaansstraat van Amsterdam geworden. Wederom Guus Silverentand hierover in Missets Horeca van december 1982:
"Vooral het laatste jaar is het hier enorm levendig geworden. De straat is een stuk verbeterd, doordat er nu zoveel verschillende bedrijven zijn, in alle prijsklassen, soorten en maten. Hier komt niet één grote massa op een kluitje, de drukte is goed verspreid."
Spraakmakend als de Reguliersdwarsstraat geworden was, werd ook in de media regelmatig over de straat geschreven. Doelend op de homozaken aan de ene kant en de heterozaken aan de andere kant, sprak men dan vaak van de "goede kant" en de "verkeerde kant" van de straat. Dit was echter op geen enkele manier denigrerend bedoeld. Daarvoor gingen beide kanten gewoon veel te goed samen.
Feest
Reeds de feesten die door Frans en Guus vanuit Downtown werden georganiseerd, al dan niet in samenwerking met Flora Palace, trokken zowel homo's als hetero's. Toen daar aan de ene kant de April bijkwam en aan de andere kant de hele reeks trendy heterozaken, werden de gezamelijk gevierde feesten alleen maar grootser.
Voor de feesten vanuit de April was er een heuse denk-tank, onder meer bestaande uit Frans Monsma, Guus Silverentand, Gerritjan Deunk en Hans Klaphake. Er waren ideeën te over en bijna niets was te gek. Het resulteerde in talloze feesten met waanzinnige versieringen.
Ook werd bijvoorbeeld rustig de burgemeester gebeld voor het aids-benefietfeest, couturier Frank Govers voor een creatie op een modeshow of cabaretier Freek de Jonge voor een hilarisch optreden. Vooral de zomerse straatfeesten zijn legendarisch geworden:
Welcome Back
Het eerste grote zomerfeest was het Welcome Back-weekend, dat op 18, 19 en 20 september 1981 plaatsvond. Dit was zowel ter gelegenheid van het begin van het nieuwe uitgaansseizoen, als van het 1-jarig bestaan van Flora Palace.
Hoogtepunt van dit door Coffeeshop Downtown, Downtown Magazine, April en Flora Palace georganiseerde feest was het grote "Gone With The Wind" gala op zaterdagavond, waarop vele bezoekers prachtig verkleed waren in 19e eeuwse kledij. Foto's hiervan verschenen zelfs op de pagina Vrouw van De Telegraaf van 30 september 1981, maar ook in andere bladen:
Fotocollage van het Gone With The Wind Gala in Flora Palace
(uit: Première, maandelijks familie-film-magazine)
klik op de afbeelding voor een grotere versie!
Programma
Om een indruk te geven van hoe zulke feesten er in die tijd uitzagen, hier het programma van het Welcome Back-weekend:
Vrijdag 18 sept. 1981:
- Vanaf 17.00 uur: Straatactiviteiten in de Reguliersdwarsstraat bij April en Downtown met onder meer braderie, kermisattracties, kogelstoten, suikerspin en veel meer. Binnen diverse live-optredens.
- Vanaf 22.00 uur: Late Night Movie in Flora Palace.
- Vanaf 0.00 uur: Modeshow in Flora Palace met kleding van Kansai Yamamoto en Carla V.
Zaterdag 19 sept. 1981:
- Vanaf 16.00 uur: Op de stoep voor Downtown en April nog steeds braderie (tot 23.00 uur).
- Vanaf 0.00 uur: Groots gecostumeerd bal in Flora Palace met als thema "Gone With The Wind".
- aansluitend: Out-size breakfast gepresenteerd door Coffeeshop Downtown en begeleid door salonmuziek.
Zondag 20 sept. 1981:
- Vanaf 11.00 uur: White Flower Brunch at April, met medewerking van Pimpernel.
- Vanaf 14.00 uur: Braderie in de Reguliersdwarsstraat (tot 22.00 uur).
- Vanaf 16.00 uur: Tea Dance at Flora Palace, waarin opgenomen Herenliefde & Herenleed Filmfestival.
- Vanaf 22.00 uur: Premiere van de film "This is Elvis" in Flora Palace.
- Vanaf 0.00 uur: Sweep Stake in Flora Palace met "spannende, begerenswaardige prijzen, strelende artikelen en gierend genot".
- Vanaf 17.00 uur: Straatactiviteiten in de Reguliersdwarsstraat bij April en Downtown met onder meer braderie, kermisattracties, kogelstoten, suikerspin en veel meer. Binnen diverse live-optredens.
- Vanaf 22.00 uur: Late Night Movie in Flora Palace.
- Vanaf 0.00 uur: Modeshow in Flora Palace met kleding van Kansai Yamamoto en Carla V.
Zaterdag 19 sept. 1981:
- Vanaf 16.00 uur: Op de stoep voor Downtown en April nog steeds braderie (tot 23.00 uur).
- Vanaf 0.00 uur: Groots gecostumeerd bal in Flora Palace met als thema "Gone With The Wind".
- aansluitend: Out-size breakfast gepresenteerd door Coffeeshop Downtown en begeleid door salonmuziek.
Zondag 20 sept. 1981:
- Vanaf 11.00 uur: White Flower Brunch at April, met medewerking van Pimpernel.
- Vanaf 14.00 uur: Braderie in de Reguliersdwarsstraat (tot 22.00 uur).
- Vanaf 16.00 uur: Tea Dance at Flora Palace, waarin opgenomen Herenliefde & Herenleed Filmfestival.
- Vanaf 22.00 uur: Premiere van de film "This is Elvis" in Flora Palace.
- Vanaf 0.00 uur: Sweep Stake in Flora Palace met "spannende, begerenswaardige prijzen, strelende artikelen en gierend genot".
Coupons voor het Welcome Back-feest
Klik erop voor een vergroting!
(ontwerp: Gerritjan Deunk)
Zomerfeesten
Vergelijkbare straatfeesten waren de Midsummernight Parties en de Fool Moon Parties. Bij de Midsummernight Parties, die rond 21 juni plaatsvonden, was er ook weer een uitgebreide braderie en stonden er brassbands op het "pleintje" van de Sint Jorisstraat naast Coffeeshop Downtown en bij de April. Daaromheen hadden dan ook andere zaken uit de straat hun buitentaps staan.
De eerste Fool Moon Party werd op 30 augustus 1984 georganiseerd door een feestcommissie waarin bijna alle homo- en heterohorecazaken uit het westelijk deel van de Reguliersdwarsstraat deelnamen.
> Zie voor foto's: Impressies uit de jaren '80
Reguliersdwarskrant
Voor deze Fool Moon Party werd ook eenmalig de Reguliersdwarskrant uitgebracht. Dit was een krantje op stevig papier van tabloidformaat. Zoals bijna alles in die tijd was ook hier veel tijd en aandacht aan besteed (discotheek RoXY bracht begin jaren '90 op vergelijkbare wijze 11 RoXY-kranten uit).
Naast veel foto's en advertenties stonden er ook diverse grappige reportages en commentaren in, maar bijvoorbeeld ook een pagina over de geschiedenis van de horeca in de straat.
De voorpagina van de Reguliersdwarskrant
Klik erop voor een vergroting!
(ontwerp: Gerritjan Deunk)
Voor de Fool Moon Party van 1985 werd weer op een andere manier groots uitgepakt en nog bij velen staat dit feest in de herinnering gegroefd. Onder andere was toen vóór de April een enorme boot gebouwd, die dienstdeed als podium waarop o.a. Ruth Jacott en het destijds populaire trio Mai Tai optraden:
De HMS April Love tijdens de
Fool Moon Party (1985)
(foto: www.april-exit.com)
Emancipatie
De feesten in de Reguliersdwarsstraat waren in de begintijd puur vermaak, voor het plezier en voor niets anders. Het waren dus geen evenementen met een emancipatiedoelstelling of een expliciet roze karakter. Dat is duidelijk te zien aan het feit dat het telkens algemene feesten (Pasen, Kerst, Carnaval) en algemene thema's (Midsummernight, April Love, Gone With The Wind) waren.
Elementen als travestie-optredens zorgden uiteraard wel voor een homoseksueel tintje. Dat de wel specifieke gay nights in Flora Palace op maandagavond plaatsvonden is in dit verband ook veelzeggend.
Ook in de media van die tijd valt op dat het homokarakter van de Reguliersdwarsstraat nogal ondergeschikt is. Zo wordt bijvoorbeeld in de Reguliersdwarskrant maar één enkele keer gesproken van "de huidige opbloei van de homofilie in de Reguliersdwarsstraat".
Dat neemt natuurlijk niet weg dat de straat in de praktijk wel degelijk dé meest trendy homostraat van Amsterdam was. Dit was echter al dermate vanzelfsprekend, dat het niet extra benadrukt of geprofileeerd hoefde te worden.
ExtravagantDeze vanzelfsprekendheid was goed zichtbaar aan het feit dat in die jaren de meest uiteenlopende mensen in de Reguliersdwarsstraat te vinden waren. Van heel keurig tot heel extravagant en alles wat daar tussenin zat. Je zag er regelmatig bijzonder geklede en uitgedoste mensen, modieus en trendy, maar bijvoorbeeld ook punkers en leernichten in broeken met blote billen.
Miskenning
Zoveel aandacht als bruisende uitgaansgebeuren in de Reguliersdwarsstraat in de populaire media en ook wel in de homobladen kreeg, zo weinig aandacht of waardering lieten homo-organisaties, zoals het COC, er voor blijken. Vergeleken bij hun idealistische, maar moeizame maatschappelijke strijd voor acceptatie, emancipatie, integratie en gelijke rechten, werd uitgaan, plezier maken en feesten als wat al te oppervlakkig en gemakkelijk gezien.
Uiteraard was de maatschappelijke strijd voor acceptatie en emancipatie belangrijk, maar doordat die vaak symboolpolitiek was, heeft dat ook veel weerstand en conflicten opgeroepen. Daarentegen heeft de homohoreca wel heel concreet en praktisch én zo goed als geruisloos een belangrijke bijdrage geleverd aan een plek voor homo's in de samenleving.
Met name in de Reguliersdwarsstraat ging dit nog een stap verder: de openheid van Downtown en April maakte duidelijk dat homo's zich niet hoefden te verstoppen, het zeer trendy karakter van deze zaken trok bovendien ook hippe hetero's aan en de grote gezamelijke straatfeesten lieten tenslotte zien dat op die manier een probleemloze integratie van homo's en hetero's mogelijk was. Namelijk door beide groepen samen te laten komen op een leuke en ludieke manier die geen aanstoot gaf.
De Reguliersdwarsstraat in 1984
(foto: Reguliersdwarskrant)
Toenadering
De aanvankelijke kloof tussen de homohoreca en het COC zou vanaf het midden van de jaren '80 langzaam overbrugd worden. Helaas vanuit bittere noodzaak, namelijk in de strijd tegen aids. In dat kader ging de homohoreca meer maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen en zag het COC dat de horecazaken belangrijk waren om (potentiële) patiënten te bereiken.
Een resultaat daarvan was een gezamelijke bijeenkomst op 18 december 1985 met vertegenwoordigers van o.a. de homohoreca, het COC en de GG&GD, waarop besproken werd hoe aidsvoorlichting en -preventie het beste kon worden aangepakt. Op de volgende bijeenkomst, op 1 maart 1988, bleek echter dat lang niet alle homohoreca-ondernemers aan deze maatregelen hadden willen meewerken.
Aids
De eerste helft van de jaren '80 waren aanvankelijk één groot onbekommerd feest en (onbeschermde) seks was bij wijze van spreken nog net zo makkelijk als een brood kopen of een sigaret roken.
Maar donkere wolken pakten zich samen: in 1982 kwamen de eerste berichten over een geheimzinnige ziekte die vooral homo's trof. Een jaar later werden ook in Amsterdam de eerste mensen besmet met wat inmiddels AIDS werd genoemd.
Voor hulp aan de aidspatiënten was in de eerste plaats geld nodig. Om dat bij elkaar te krijgen dachten Frans Monsma en Hans Klaphake aan een aidsfeest, een idee dat aanvankelijk op veel weerstand stuitte: aids en feest gaat toch niet samen? Desondanks werd het idee toch doorgezet.
Benefietfeest
Zodoende werd op 15 december 1983 in discotheek Flora Palace het eerste aids-benefietfeest van Nederland georganiseerd, volgens de beproefde formule weer in nauwe samenwerking met Downtown en April. Het was een feest waar men gekostumeerd of in drag kon komen, met "La Night aux Folles" als thema.
De opbrengst van het benefietfeest werd het startkapitaal van het Aids Fonds, waar Frans samen met Pascal van den Noort de basis voor legde. Naast het bijeenbrengen van geld maakte dit feest de ziekte aids ook makkelijker bespreekbaar en hielp daarmee mensen om er mee om te gaan.
Voorlichting
Ergens in 1983 was ook al begonnen om één keer per maand in de April een voorlichtingsmiddag over aids te houden. Later kon men daarbij ook bloed laten afnemen voor een aidstest, iets dat toen nog zeer omstreden was. In de April vond zulke voorlichting nog plaats in 1988. In de Exit werd eind jaren '80 ook nog de eerste, en meteen de laatste, Nederlandse safe-seks promotie-pornofilm gepresenteerd.
In 1984 kwam onder de titel Aidsfactor de eerste voorlichtingsfolder uit, geschreven door Pascal van den Noort. Hij was sinds 1981 een regelmatige bezoeker van de April en bevriend met Frans Monsma. De folder werd uiteraard ook via de homozaken in de Reguliersdwarsstraat verspreid en vond gretig aftrek. Het was voor velen de eerste serieuze informatiebron.
(collectie IHLIA-Homodok)
Ontreddering
In 1985 werd ook in de Reguliersdwarsstraat merkbaar dat steeds meer mensen aan aids ten prooi vielen. De eerste doden vielen. Niemand wist hier nog goed mee om te gaan. Vanuit een soort fatalisme deden velen daarom alsof er niets aan de hand was. Ze wilden zich bijvoorbeeld niet op het aidsvirus laten testen: als je het had, dan ging je toch al dood, of men dacht dat er over een aantal jaar wel een medicijn tegen aids zou zijn.
Wrange keerzijde daarvan was dat de eersten die aids kregen vaak aan hun lot werden overgelaten. Er heerste veel nood en ontreddering. Frans Monsma was toen één van degenen die zich dit aantrok en in de loop van 1985 naar Pascal van den Noort kwam met de vraag of er niet iets te organiseren viel om aidspatiënten te helpen.
Aids Fonds
Samen met de secretaris van het COC, Alex van der Hoorn, dachten ze aan een fonds, vanwaaruit materiële dingen zouden kunnen worden bekostigd om het leven van aidspatiënten wat gemakkelijker en aangenamer te maken. Medische verzorging en onderzoek zouden al genoeg gesubsidieerd worden.
Dit fonds zou het Aids Fonds worden, dat niet veel later formeel zou worden opgericht door Janherman Veenker. Hijzelf zou in 2005 aan aids overlijden. De hulpverlening vanuit het Aids Fonds ging in die beginjaren nog heel persoonlijk en onbureaucratisch. Mensen konden bijvoorbeeld altijd hulp vragen, via Frans Monsma of gewoon rechtstreeks aan Pascal van den Noort wanneer hij ergens in een kroeg kwam.
Voorlichtingsbijeenkomst over Aids in homodiscotheek Exit (1988)
(foto: collectie Gay News - Klik ter vergroting)
Het aids-benefietfeest uit 1983 kreeg een vervolg met de befaamde Love Balls, die van 1992 t/m 1995 in discotheek RoXY en vervolgens in de Havana gehouden werden. Deze werden vanaf 2002/2004 opgevolgd door Love Dance dat tot en met 2018 elk jaar op Wereld Aidsdag in Paradiso plaatsvond.
Pascal van den Noort zou in 1987 het kantoor van het Aids Fonds opzetten en daarvan de eerste directeur worden. Toen begon ook de voorlichting aan het grote publiek. Het aantal met aids besmette mannen in Amsterdam was toen echter al opgelopen van ca. 30 in 1984 tot zo'n 6000 in 1988.
Intermezzo
Aids zou niet alleen vele homoseksuele bezoekers van de Reguliersdwarsstraat treffen, maar ook één van de mensen achter het grote succes van de straat: Guus Silverentand. Door zijn ziekte zag zijn compagnon Frans Monsma zich gedwongen Downtown en April in 1986 te verkopen.
Guus bleef, totaan zijn overlijden in 1988, nog werkzaam in de April en de Exit; Frans vertrok naar het buitenland. De jaren van zijn afwezigheid kunnen als een intermezzo gezien worden, want met zijn terugkeer in de Reguliersdwarsstraat in 1989 begonnen de Gloriejaren '90.
Kooistra
De April was in 1986 verkocht aan de Groningse horeca-ondernemer Sjoerd Kooistra. Aangetrokken door het succes van de Reguliersdwarsstraat had deze hier in 1984 al zijn eerste horecazaak in Amsterdam aangekocht: het superhippe eetcafé Oblomow op nummer 40.
Na de aankoop van de April zouden geleidelijk aan alle grote homozaken in de westelijke Reguliersdwarsstraat eigendom van Kooistra worden, niet zozeer omdat het specifiek homozaken waren, maar vooral omdat ze zo goed liepen. Sindsdien is de naam Kooistra bijna onlosmakelijk met de Reguliersdwarsstraat verbonden geraakt, hoewel zijn zaken tot 1996 in de praktijk voornamelijk gerund werden door zijn toenmalige compagnon Louis Röst.
Sjoerd Kooistra in 1988 in de Reguliersdwarsstraat
(foto: De Telegraaf)
(foto: De Telegraaf)
Sluitingen
Na de verkoop van de April volgden meer veranderingen: café Man's Ruin werd De Korte Golf en homodisco De Viking werd in 1987 eerst nog heel kort de Oscar en vervolgens gesloten.
In maart 1988 kwam er met April's Exit echter weer een nieuwe homodiscotheek in de straat. Deze werd geopend in het vroegere chique restaurant Salon Bar L'Entrée op nummer 42.
Op 13 januari 1988, twee dagen voor de sluiting, vond in dit restaurant nog een stijlvolle afsluiting plaats. Samen met Louis Röst en homomaandblad GA organiseerde Guus Silverentand hier toen nog een groot nieuwjaarsdiner waarop voor het eerst sinds 1974 weer bijna alle homohoreca-ondernemers van Amsterdam aanwezig waren:
Reportage van het Nieuwsjaarsdiner in L'Entrée
(uit: GA, A Monthly Gay Magazine, febr. 1988)
Klik erop voor een vergroting!
Discotheken
Ook bij de discotheken in de omgeving van de Reguliersdwarsstraat vond in deze jaren een wisseling van de wacht plaats: In hetzelfde jaar 1986 dat Frans en Guus Downtown en April verkochten, stopte ook Jan Willem Vancruysen met Flora Palace.
Hij hield deze discotheek nog wel aan, maar verkocht of verhuurde hem op een gegeven moment aan de horeca-zakenman Rien Huis in 't Veld (zie foto). Deze liet twee heren van buiten de stad er de rock'n roll discotheek Be-Bop van maken. Dit zou eveneens een intermezzo blijken, want na twee jaar stapten de heren op. Rien Huis in 't Veld vroeg toen of Manfred Langer er samen met hem iets van wilde maken en zodoende werd hier in 1989 de iT geopend.
Aan het Singel was ondertussen in 1987, als voorbode van de jaren '90, discotheek RoXY geopend. Een klein stukje terug aan het Singel sloot twee jaar later het legendarische DOK uit 1955 definitief de deuren. Daarmee werd tegelijk met de jaren '80 ook één van de oudste hoofdstukken uit het homo-uitgaansleven afgesloten.
Links
- Wikipedia: Amsterdam als homohoofdstad
- Overzicht van Geschiedenis Homokroegen Amsterdam
- Aids Fonds: www.aidsfonds.nl
- Aidsmemorial: www.aidsmemorial.nl
- Flora Palace: www.florapalace.nl
- LoveDance: www.lovedance.nl
- Rozenberg Quarterly: High Amsterdam - Uitgaan en drugs tussen interbellum en jaren tachtig
- Internationaal Homo/Lesbisch Informatiecentrum en Archief:
www.ihlia.nl
Literatuur
- De Reguliersdwarsstraat - Amsterdams nieuwe moderne uitgaanscentrum, in: Missets Horeca, jrg. 30 (1982), nr. 48 (3 dec.)
- Reguliersdwarskrant, éénmalige uitgave, 30 augustus 1984
- Eric Markus en Paul Verstraeten, Amsterdam in je kontzak, een homo-stadsgids, Amsterdam 1985.
- Reguliersdwars op drift, in: GA, A monthly gay magazine, nr. 27, april 1988, p. 55.
- Patrick Meershoek, Alle dagen feest, in: PS van de Week, 25 juli 2009, p. 8-15.
Lees ook:
- Joost Zwagerman, Gimmick, De Arbeiderspers, Amsterdam 1989.

